Գրաբարն արդյոք կդասավանդվի՞ հայաստանյան դպրոցներում
Խորհրդային և հետխորհրդային տարիներին կրթական տարբեր ատյաններում բարձրացվել էր դպրոցներում գրաբարի ուսուցման հարցը, սակայն անտեսվել և արհամարհվել էր: Բայց այն օրախնդրային դարձավ, երբ դասական ու աբեղյանական ուղղագրության կողմնակիցների միջև կրքեր բորբոքվեցին: Այդ առումով դպրոցներում գրաբարի ուսուցումը ճանապարհ կբացեր փոխզիջման խնդրահարույց սույն հարցի լուծման համար:
Պատմաբան Ռաֆայել Համբարձումյանը 2009 թ. ամռանը հանդես եկավ հայրենասիրական մի նախաձեռնությամբ` վերին ու տարբեր ատյաններին հորդորելով առաջիկա ուսումնական տարվանից հանրապետության բոլոր դպրոցներում սկսել գրաբարի ուսուցումը:
Նախապես կազմել էին նամակ-հորդորակ-բացատրագիր և հղել Վեհափառ հայրապետ Գարեգին Բ Ամենայն հայոց կաթողիկոսին, Մեծի Տանն Կիլիկիո Արամ Ա կաթողիկոսին, հանրապետության նախագահին, վարչապետին, նախագահին կից Հանրային խորհրդին, սփյուռքի նախարարությանը, ինչպես նաև սփյուռքի կրթամշակութային հաստատություններին:
Նամակների տակ ստորագրել էին սփյուռքի և հայրենիքի հարցով մտահոգ 65 անձինք:
Ստորագրահավաքի և պարզաբանումների համար 2009-ի հուլիսի 23-ին գրողների տանը հրավիրված ժողովը նամակները դարձրեց հայ մտավորականության առաջադրած փաստաթուղթ:
Հարցադրմանը սկզբունքորեն միակարծիք էի, սակայն տարակարծիք` որոշ հարցերում: Կուզեի ներկայացնել իմ մոտեցումները: Իսկ մինչ այդ, հարցի նկատմամբ ժխտական վերաբերմունք ունեցող մարդկանց կուզեի հիշեցնել, որ եվրոպական ժողովուրդների որոշ ազգային դպրոցներում ուսումնասիրում են լատիներենը: Խոսքը վերաբերում է սլավոն կամ ուգրո-ֆինն լեզուներին: Հասկանալի է, որ նրանք, չհաշված կաթոլիկության հանգամանքը, լատիներենի հետ որևէ կապ չունեն և դրանով հավակնում են սոսկ ռոմանական մշակութային ժառանգությանը: Այնինչ մենք կարծես աստիճանաբար կտրվում ենք մեր իսկ օրինական ժառանգությունից: Մինչև գրաբարով չկարդաս Նարեկացու «Մատյանը» և միջնադարյան մեր մյուս մեծերին, բնավ չես գիտակցի հայ ժողովրդի օրինական տեղը համաշխարհային քաղաքակրթության առաջատար դիրքերում: Գրաբարով կհարստացնես բառապաշարդ, անսահմանորեն կընդլայնես հատկապես քրիստոնեական մտահորիզոնդ ու ոչ միայն չես խոսի ձայնասփյուռա-հեռուստատեսային չհայերենով, այլև կամաչես անգամ լսել:
Իմ կարծիքով՝ հարցն ի սկզբանե ներկայացվել էր ոչ ճիշտ: Նախ և առաջ այն պետք է հղվեր կրթության նախարարությանը, մինչդեռ նամակ-դիմումների ցանկում հենց նա էր բացակայում: Ավելին, վերոնշյալ ժողովին չէր մասնակցում այդ նախարարության ներկայացուցիչը, ինչն արդեն իսկ զարմանալի էր:
Երկրորդ` նման լրջագույն հարցը հապճեպորեն ոչ միայն չի լուծվի, այլև կառաջացնի շփոթ, չնախատեսված ու անհաղթահարելի դժվարություններ:
Խորհրդային Միության ողջ տարածքում, օրինակ, ԽՄԿԿ ցանկացած հերթական համագումար դիտվում էր որպես պատմական իրադարձություն: Չծիծաղե՛ք, բայց այդպես էր:
Այդ առթիվ «ԽՍՀՄ պատմության» դպրոցական դասագրքերը վերակազմվում էին նույն ոգով, թեև հիմնականում դասագրքի վերջին էջերին հավելվում էր ընդամենը մի քանի էջ` 1-2 դասաժամով:
Այդ «նոր դասագիրքը», որ նոր էր ընդամենը մի քանի էջով, «ԽՍՀՄ պատմություն» առարկայի մի քանի հարյուր հազար ուսուցիչներին պարտադրում էր մասնակցել երկշաբաթյա կամ մեկամսյա (արտադրությունից կտրված կամ չկտրված) վերապատրաստման դասընթացների: Հասկանալի է, որ նրանք սովորում էին նյութը հիմնավորված ու մատչելի դարձնելու մեթոդիկան: Դրան զուգահեռ ստեղծվում էին մեթոդական լրացուցիչ ձեռնարկներ:
Ճի՞շտ էր դա, թե՞ ոչ:
Իհարկե ճիշտ` սոցիալիստական գաղափարախոսությունը դպրոցականների ուղեղներին ոչ միայն մատչելի դարձնելու, այլև գիտակցության մեջ խցկելու համար:
Այդ գործն իրականացնում էին Խորհրդային Միության տասնյակ ու հարյուրավոր գիտահետազոտական ու գիտակրթական հաստատություններ:
Գանք մեր խնդրին։
Նախ և առաջ հարկ է ստեղծել գրաբարի ուսուցման ծրագիր, որի հիման վրա, միայն մրցակարգով, դասագիրք, իսկ հետո նրա դասավանդման-ուսուցման մեթոդական ձեռնարկը: Այնուհետև այդ դասագրքի հիման վրա կրթության ազգային հաստատությունը պետք է ուսուցիչներին նախապատրաստի նոր դասընթացին ընդառաջ:
Բայց ովքե՞ր են այդ առարկան դասավանդելու դպրոցներում: Հանրապետության հայոց լեզվի և գրականության բոլոր ուսուցիչները պետհամալսարանի և մանկավարժական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետների շրջանավարտներ են, ովքեր պարտադիր կարգով 3-4 կիսամյակ ուսումնասիրել են գրաբարը` հիմնականում Հրաչյա Աճառյանի, Առաքել Առաքելյանի, Աշոտ Աբրահամյանի, Պավել Շարաբխանյանի և այլոց բուհական դասագրքերով: Սակայն տարիների ընթացքում, չանդրադառնալով առարկային, այն, վստահ եմ, մոռացության պիտի մատնվեր: ՈՒրեմն` հարկ է նաև նրանց վերապատրաստել ուսուցիչների կատարելագործման հանրապետական և Երևանի քաղաքային ինստիտուտների չգոյության ներկա պայմաններում: Նրանց փոխարինելու եկած կրթության ազգային հաստատության համար սա դժվարագույն խնդիր է, քանի որ հարկ է այդտեղ էլ պատրաստել դպրոցական այդ նոր առարկան վերապատրաստող մեթոդիստ-մասնագետներ:
Իսկ բուհերում, հենց այժմվանից, հարկ է սկսել գրաբարի խորացված ուսուցումը, ինչպես նաև դասավանդել տվյալ առարկայի մեթոդիկան, որ երբևէ չի եղել:
Կիրառելի է սփյուռքյան վարժարանների փորձը:
Այս հարցը բնավ անլուծելի չէ, միանգամայն լուծելի է ու ժամանակ պահանջող, և տարակուսանք է առաջացնում խնդիրը հապճեպորեն իրագործելու առաջարկը:
Այս ամենի համար, բնական է, հարկ կլինի ներդնել նյութական լրացուցիչ միջոցներ: Նաև հասկանալի է՝ Համաշխարհային բանկը, դոնոր և կրթական համակարգը ֆինանսավորող այլ հաստատություններ ձեռնպահ կմնան, քանզի նրանք ոլորտ են մտել այլ ծրագրով ու նպատակով: Կրթության բարեփոխումների 12-ամյա, արդեն գործող ծրագրով մեր դպրոցների առարկայական ցանկը լրացված, հագեցված ու ավարտված է:
Արթուր ՆԱՎԱՍԱՐԴՅԱՆ
Հ. Գ.- Կա՞ արդյոք ելք, քանզի ներկայացվածը ծախսատար ու աշխատատար, տևական ու դժվարին գործընթաց է: Ըստ իս, գոյություն ունի այլընտրանքային ժամանակավոր ելք:
Գրեթե ամեն օր ռուսաստանյան «Կուլտուրա» հեռուստածրագրով ներկայացվում է օտար լեզուների 16-ժամանոց կարճաժամկետ ուսուցման «Պոլիգլոտ» ծրագիրը: Տարբեր տարիքի ունկնդիրներին մատուցվող գիտելիքներին մենք ևս կարող ենք ունկնդիր ու ակնդիր հետևել ու յուրացնել ներկայացվող օտար լեզվի տարրական նվազագույնը:
Արդյոք հնարավոր չէ՞ մեզ մոտ ևս կազմակերպել նմանատիպ ուսուցում: Ժամանակին, շատերն են հիշում, եղել է անգլերենի ուսուցման հեռուստածրագիր, որի հեղինակ և վարող, Բրյուսովի անվ. օտար լեզուների ինստիտուտի դասախոսի հասցեով ստացվում էին հարյուրավոր շնորհակալական նամակներ, և այդ գործընթացը, մասնագետների կարծիքով, դպրոցական և ուսանողական ոլորտներում մեծապես նպաստել էր առաջադիմությանը, բացի այդ, տանտիրուհիների առտնին արտահայտություններում արդեն շրջանառվում էին անգլերեն մոդայիկ ու «կոկիկ» բազմաթիվ արտահայտություններ:
Հնարավոր չէ՞ արդյոք կրկնել դրանք, հարկավ, ստեղծագործաբար, առկա-ստուդիական և «հեռակա» հեռուստատեսային՝ վիրտուալ գրաբարյան դասընթացներում: